Foghlaimeoirí Fásta na Gaeilge agus an Bhunmhúinteoireacht

Le bliain anuas tá méadú suntasach le brath i líon na bhfoghlaimeoirí sna ranganna Gaeilge do dhaoine fásta atá ag iarraidh dul leis an mbunmhúinteoireacht. Tá mé ag múineadh Gaeilge do dhaoine fásta i mBaile Átha Cliath le dhá bhliain anuas agus i gcónaí iarraim ar na rannpháirtithe a chur in iúl don rang cé hiad agus cad chuige a bhfuil siad ag freastal ar an rang.

Luaitear cúiseanna éagsúla:

• go bhfuil suim acu sna teangacha; go mba mhaith leo í a fhoghlaim ós rud é gurb í a dteanga náisiúnta;
  
• gur ar mhaithe le bualadh le daoine nua agus cúrsaí sóisialta atá siad ag freastal;
  
• go bhfuil páistí acu ag freastal ar Ghaelscoil nó go mba mhaith leo Gaeilge a labhairt lena gcuid páistí;
• go bhfuil siad ag iarraidh a gcuid oibre sa tSeirbhís Phoiblí a dhéanamh trí mheán na Gaeilge;
  
• agus níos minice ná aon rud eile, bíonn foghlaimeoirí ann ag iarraidh áit a fháil ar cheann de na cúrsaí bunmhúinteoireachta sna coláistí oiliúna.

Cad é an spreagadh taobh thiar den athrú mór seo, ag dul ó ghairm bheatha amháin go gairm bheatha iomlán éagsúil? An bhliain seo caite, luadh go raibh 'dúshlán nua' uathu, go bhfuil 'leadrán' ina bpost reatha, go bhfuil post níos corraithí uathu, nó go raibh siad i gcónaí ag iarraidh bheith ina mbunmhúinteoirí agus gurb é seo an t-am feiliúnach.

I mbliana, tá an dream seo ag éirí níos líonmhaire agus iad ag lua go bhfuil a bpost caillte acu, nach bhfuil cobhsaíocht san earnáil ina bhfuil siad ag obair: an cúlú eacnamaíochta reatha i gcoitinne.

An bhfuil aon rud cearr leis an suíomh seo, .i. daoine ag freastal go frithghníomhach seachas go réamhghníomhach? Ní fhéadfainn locht ar bith a fháil ar na foghlaimeoirí seo as ucht bheith ag iarraidh saol níos compordaí a bhaint amach dóibh féin agus dá gclann. Níl ach moladh le dul do dhuine ar bith a chláraíonn do rang Gaeilge. Ach cothaíonn seo fadhbanna.

Fadhb phraiticiúil a bhaineann leis an dream seo ná go n-athraíonn an dream seo dinimic an ranga. Is daoine iad go minic atá ródháiríre faoin rang Gaeilge. Cuireann seo brú ollmhór orthu féin agus nochtar seo sa rang mar fhrustrachas. Cuireann sé isteach ar na mic léinn eile chomh maith agus éiríonn sé níos deacra dom mar mhúinteoir an spraoi sa rang a chothú.

Fadhb shochtheangeolaíoch a bhaineann leis ná go bhfuil dearcadh na bhfoghlaimeoirí i leith na teanga ag dul ar gcúl. Le blianta beaga anuas, ar chúiseanna éagsúla sa timpeallacht shochtheangeolaíoch, tá an Ghaeilge ag éirí níos faiseanta. Mar thoradh air seo tá an nasc idir an teanga agus an seomra ranga scoile á bhriseadh agus tá spraoi ag baint leis an teanga anois. Ach tá an dul chun cinn sa seomra ranga á scriosadh ag an dinimic nua.

Ní rud maith é an teanga a nascadh leis an scoil agus an seomra ranga. Níl réiteach agam ar an bhfadhb ach is ábhar macnaimh é.

An Caighdeán Oifigiúil 2009

Is é seo an chéad alt i sraith alt ar an mblag seo faoin gCaighdeán Oifigiúil agus é a chur in oiriúint do theanga an lae inniu.

Dar le sainchuntas oibre don Stiúrthóir um Sheirbhísí Aistriúcháin nua, go mbeidh ar an té a cheapfar athbhreithniú a dhéanamh ar Chaighdeán Oifigiúil na Gaeilge laistigh de 12 mhí. Aithníonn múinteoirí, teagascóirí agus aistritheoirí go bhfuil Caighdeán 1958 mí-oiriúnach do theanga labhartha an lae inniu, bréagnaitheach in amanna agus ródheacair do mhic léinn.

In ainneoin go bhféadfaí an t-airgead a chaitheamh ar rudaí eile a rachadh níos mó chun tairbhe na Gaeilge, mar shampla cóiríocht bhuan do Ghaelscoileanna, ba chóir fáilte a chur roimh an gcéim chun cinn seo ar an mbonn go gcabhródh sé go mór le foghlaimeoirí na Gaeilge an teanga a fhoghlaim agus go gcothódh sé féinmhuinín i measc na bhfoghlaimeoirí an teanga a labhairt.

Mar sin, conas is féidir an Caighdeán a chur in oiriúint do na blianta atá amach romhainn? D’fhéadfaí breathnú ar mholtaí an Ollaimh Dónall Ó Baoill maidir le Caighdeán Cúng agus Caighdeán Leathan. Tagann an Coiste Téarmaíochta le moltaí Uí Bhaoill agus molann úsáid an tséimhithe a chóiriú. Tá neamhréitigh eile idir Caighdeán 1958 agus Foclóir Gaeilge-Béarla Néill Uí Dhónaill nach mór a réiteach do Chaighdeán 2009, ar nós “ní amháin” agus “ní hamháin”.

Pléifidh an dara halt sa tsraith seo le Caighdeán Cúng agus Caighdeán Leathan a chur i bhfeidhm.

Eagraíochtaí Gaeilge

Tá sé ráite ag an Aire Éamon Ó Cuív gur mhaith leis go mbeadh aon eagraíocht teanga amháin ann. Dúirt sé an méid seo le linn cainte a thug sé ag an seimineár "Ar Scáth a Chéile" a reachtaigh Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge ag tús mhí na Bealtaine. Ní raibh sé d'acmhainn agam freastal ar an seimineár seo ach is suim liom a ndúirt sé i dtaobh na n-eagraíochtaí Gaeilge agus máthair-eagraíocht amháin a dhéanamh astu. Aontaím go bhfuil féidearthachtaí ann eagraíochtaí áirithe a chur le chéile, nó ar a laghad go mbeadh a thuilleadh comhoibrithe agus comhfhiontar eatarthu.

An cheist atá ag dó na geirbe ag na heagraíochtaí Gaeilge ná conas is féidir é seo a chur i gcrích agus cén chuma a bheadh ar a leithéid d'eagraíocht?

Cur chuige amháin ná go bhféadfaí eagraíochtaí comhchosúla a chur le chéile. Is sampla maith é na cúig óg-eagraíocht Ghaeilge: Óige na Gaeltachta Teo., Cumann/Coláiste na bhFiann, Spleodar, Ógras agus Feachtas. Ós rud é go bhfuil an óige agus an Ghaeilge mar thréith chomónta eatarthu, tá saineolas ag na heagraíochtaí seo ar na bealaí éagsúla gur féidir an Ghaeilge a chur chun cinn i measc daoine óga agus bhainfeadh siad tairbhe as a dtaithí a roinnt le chéile.

Cur chuige eile ná go bhféadfaí eagraíochtaí stocaireachta ar nós Chonradh na Gaeilge agus Chomhdháil Náisiúnta na Gaeilge a chur le chéile. Pléann Conradh na Gaeilge leis an bpobal agus déanann siad stocaireacht leis an rialtas ar son an phobail. Pléann Comhdháil Náisiúnta na Gaeilge leis na heagraíochtaí Gaeilge agus déanann siad stocaireacht leis an rialtas ar son na n-eagraíochtaí. Tá neart comhoibrithe ann i measc an dá eagraíocht seo cheana féin.

D'fhéadfaí ranganna Gaeilge Chonradh na Gaeilge, Ghaelchultúr, Ghael-Linn a nascadh le chéile chomh maith.

Measaim go mbeadh fiúntas le tuilleadh comhoibrithe i measc na n-eagraíochtaí Gaeilge, ach níl sna pointí thuas ach moltaí garbha. Cén cur chuige eile a bhféadfaí a chur i bhfeidhm? Agus conas is féidir iad a chur i bhfeidhm?

"Crammáil" agus Foghlaim Teangacha

Is í seo an tseachtain dheireanach sa téarma i gcuid mhaith de na hinstitiúidí tríú leibhéal trasna na tíre: uair na dea-aimsire. Bíonn tascanna le críochnú ag na mic léinn agus bíonn an freastal ar na ranganna i gcónaí níos fearr nuair a bhíonn scrúdú le déanamh acu.

Ba mhac léinn mé uair amháin agus tuigim go maith saol an mhic léinn: iad ag críochnú tascanna ag an nóiméad deireanach, ag crá na dteagascóirí agus na léachtóirí le ceisteanna, agus ag iarraidh cothromaíocht a bhaint amach idir staidéar a dhéanamh agus scíth a thógáil.

Ach tá difríocht mhór amháin idir mic léinn teanga agus mic léinn roinnt ábhar eile. Ní rud í teanga is féidir a fhoghlaim taobh istigh de sheachtain, de choicís, de mhí, nó de bhliain. Tógann sé cúpla bliain ar an mac léinn teanga a fhoghlaim go maith, go háirithe mura bhfuil ach seisiún amháin in aghaidh na seachtaine aige/aici.

Tugaim an chomhairle chéanna do gach mac léinn Gaeilge tar éis dó/di cúrsa a thosú: is gá í a úsáid go réamhghníomhach idir rang seachtaine amháin agus rang na seachtaine ina diaidh. Is é sin le rá go mbíonn ort smaoineamh ar na focail, ar na frásaí agus ar na rialacha gramadaí agus iad a úsáid gach lá. Mura bhfaigheann tú an deis í a úsáid le daoine, bí ag caint leat féin! De réir a chéile a fhoghlaimíonn tú an teanga. Is mic léinn muid go léir i gcónaí.

Scéimeanna Teanga sáraithe ag Comhlachtaí Stáit

Bhain 26% de na gearáin a cuireadh faoi bhráid an Choimisinéara in 2008 le sárú ar fhorálacha i scéimeanna teanga, i gcomparáid le 23% in 2006 agus 2007. Tá na gearáin seo ar na gearáin is tábhachtaí a dhéantar ós rud é go mbaineann siad le sárú ar na gealltanais a dhéanann na comhlachtaí stáit féin i dtaobh an Achta.

Léiríonn na gearáin áirithe seo nach bhfuil cuid de na comhlachtaí stáit dáiríre faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla agus na scéimeanna a aontaíonn siad féin don Acht. I measc na gcomhlachtaí ar sháraigh a scéimeanna teanga féin tá:

• an Roinn Gnóthaí Sóisialacha agus Teaghlaigh as ucht an easpa tacaíochta d'ainmneacha le síntí fada ar a gcóras ríomhaireachta,
• an Roinn Dlí agus Cirt, Comhionannais agus Athchóirithe Dlí as ucht an easpa ábhair i nGaeilge ar a suíomh idirlín,
• Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte as cigireacht i mBéarla amháin a dhéanamh ar naíonra i nGaeltacht na Gaillimhe.

Creidim go bhfuil gá le seirbhís eolais, ar nós suímh idirlín, chun an pobal a chur ar an eolas faoi na seirbhísí a thairgtear de réir na scéimeanna teanga, agus faoina gcearta reachtúla de réir an Achta. Luaitear go minic go mbíonn comhlachtaí níos toilteanaí seirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge ach amháin an t-éileamh ón bpobal a fheiceáil. Chuirfeadh a leithéid de sheirbhís ar chumas an phobail a gcearta a chur i bhfeidhm agus na seirbhísí a thairgtear faoi láthair lorg agus a choinneáil ar fáil.

Ard-Fheis Chonradh na Gaeilge 2009

Tá gnó Ard-Fheise na bliana seo rite agus mé ag súil le tabhairt faoi rannpháirtíocht níos gníomhaí a ghlacadh sa Chonradh. Tagann smaointe chugam ag an Ard-Fheis, rud nach dtarlaíonn roimh spriocdháta na rún faraor.

Tar éis dom rún 17 a léamh (rún nár cuidíodh), bhí fonn orm é a leasú ach níorbh fhiú é a dhéanamh. Measaim féin má tá rún le rith, is fiú an réamhobair a dhéanamh agus rún praiticiúil a mholadh.

Ní dóigh liom gur athléigh leath de na moltóirí a rúin sular chuir siad iad faoi bhráid an Chonartha. Moladh fiúntach a bhí ag Seán Ó hAdhmaill fáil réidh le húsáid an tsaorbhriathair an oiread agus ab fhéidir toisc nach mbíonn an fhoclaíocht láidir a dóthain go minic chun beart praiticiúil a chur i gcrích.

Toradh maith ón Ard-Fheis is ea go n-eagróidh Craobh Ghlór na Ríogh an Ard-Fheis in 2011. Deis iontach atá don Chonradh fuinneamh úr a mhealladh ó mhic léinn choláistí 3ú leibhéal Bhaile Átha Cliath.